Gloger Zygmunt

Gloger Zygmunt (1845 – 1910) herbu Prus II, ps. „Pruski” – polski historyk, archeolog, etnograf, folklorysta, krajoznawca. Urodził się 3 listopada 1845 r. w Tyborach Kamiance. Był synem Jana i Michaliny z Woynów. W wieku 14 lat zamieszkał w Jeżewie, w XVIII-wiecznym dworze w nowo nabytym przez jego ojca majątku. Kształcił się w Warszawie, gdzie w latach 1858-1863 uczęszczał do szkoły Jana Nepomucena Leszczyńskiego, a w roku 1867 ukończył Szkołę Główną. Na jego zainteresowania miał wpływ m.in. Józef Ignacy Kraszewski, który bywał w majątku jego ojca. W 1868 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim z zakresu historii i archeologii. Na jego dalszą pracę etnograficzną miał wpływ spotkany w Krakowie Wincenty Pol, a także Oskar Kolberg. Od 1872 r. zamieszkał w majątku rodzinnym w Jeżewie, gdzie gospodarował na 1500-morgowym gospodarstwie. W 1883 r. ożenił się z Aleksandrą Jelską, córką etnografa i pisarza Aleksandra jelskiego i bratanicą swego przyjaciela Michała Jelskiego. Mieli syna Stanisława i córkę Janinę. Pierwsze prace etnograficzne podjął już w 1867 r. Później odbywał wędrówki etnograficzne i archeologiczne po ziemiach Polski i Litwy. Swoje liczne zbiory gromadził w domu rządcy browarnego i murowanym lamusie. Po jego śmierci do 1939 r. mieściło się tu jego muzeum. Utrzymywał kontakty z wieloma ówczesnymi polskimi uczonymi i humanistami. W Jeżewie gościli m.in. etnograf Jan Aleksander Karłowicz, Julian Bartoszewicz, antropolog i etnograf Józef Tylko-Hrytncewicz, folklorysta i przyjaciel z okresu studiów w Krakowie Michał Federowski oraz przyrodnik, pedagog i krajoznawca Wojciech Jastrzębowski. Jeżewo odwiedzali także literaci: Henryk Sienkiewicz – kolega Glogera z warszawskiej Szkoły Głównej, Eliza Orzeszkowa, czy krewna matki Zygmunta, poetka Narcyza Żmichowska. W 1893 r. Gloger wydzierżawił majątek, zostawiając sobie jedynie dwór z ogrodem i sadem. Pod koniec życia w 1906 zamieszkał w Warszawie, tam też po śmierci pierwszej żony ożenił się powtórnie z Kazimierą z Weissenbornów Wilczyńską. Swoje zbiory zapisał w testamencie Polskiemu Towarzystwu Krajoznawczemu, którego był jednym z założycieli i pierwszym prezesem, Towarzystwu Etnograficznemu, i Towarzystwu Bibliotek Publicznych w Warszawie oraz Muzeum Przemysłu i Rolnictwa. Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska ilustrowana (1900-1903), która nadal jest cennym przewodnikiem po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace: Obchody weselne (1869), Pieśni ludu (1892), Księga rzeczy polskich (1896), Rok polski w życiu, tradycji i pieśni (1900). Śmierć autora przerwała w połowie drugiego tomu encyklopedyczne wydawnictwo Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce (1907-1909, litery A-L). Napisał około 800 prac i artykułów. Zmarł 16 sierpnia 1910 r. w Warszawie. Został pochowany na warszawskich Powązkach.19 października 1911 roku jego zwłoki przeniesiono do nowego grobowca w kwaterze nr 52 z pomnikiem wykonanym przez rzeźbiarza Czesława Makowskiego. Wyryto na nim napis: „Kochał przeszłość dla przyszłości”. Od 1983 roku łomżyńskie Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze „Stopka” organizuje Konkurs im. Zygmunta Glogera. W konkursie przyznawane są nagroda i medal Zygmunta Glogera za szczególne osiągnięcia w badaniu, ochronie i rozwoju kultury. W Łomży, przy ul. Polowej znajduje się pomnik Zygmunta Glogera.