1526 Łomża miastem królewskim

Łomża, po włączeniu Mazowsza do Korony w 1926 roku, stała się miastem królewskim. W 1528 roku król Zygmunt I Stary potwierdził przywilej lokacyjny księcia Janusza I Starszego z 1418 roku. Rozpoczął się złoty okres w historii miasta.

***
Rok 1526 stanowił niewątpliwie istotną cezurę w dziejach miasta. Inkorporacja Mazowsza do Korony otwierała zarazem złoty okres w dziejach miasta. Stało się teraz miastem królewskim i centrum administracji znaczącego, jak na mazowieckie realia, klucza dóbr królewskich. Łomża w XVI stuleciu niewątpliwie wykorzystała otwierające się nowe możliwości rozwoju, wchodząc w swój „złoty wiek”. Stała się wówczas jako stolica ziemi ośrodkiem administracji państwowej i samorządowej, korzystne położenie otwierało zaś szeroki potencjał dla rozwoju handlu i rzemiosła. Wreszcie stopniowo miasto stawało się istotnym ośrodkiem na edukacyjnej mapie Mazowsza, do czego przyczynił się także rozwój struktur diecezjalnych i zakonnych Kościoła katolickiego. Ten kwitnący stan rzeczy w pierwszej połowie XVII wieku dobitnie podkreślały ówczesne polskie kompendia geograficzno-historyczne. Nie wymianie wprawdzie Łomży Marcin Kromer w swej słynnej Polonii, ale już Włoch Aleksander Gwagnin w początkach XVII stulecia tak opisywał Łomżę: … miasto szerokie nad rzeką portową Narwią, murowane, kamienice w rynku ozdobione murowane, od Warszawy 20 mil leży. Jeszcze więcej miejsca poświęcił miastu pierwszy autor szczegółowego opisu Mazowsza Jędrzej Święcki, który tak pisał: Nad tą samą Narwią, poniżej, w odległości około ośmiu tysięcy kroków leży Łomża. Jest ona bezsprzecznie pięknym miastem i poza Warszawą nie ustępuje żadnemu z miast tak pod względem wyglądu zewnętrznego murowanych budynków, poziomu życia i zamożności mieszkańców, jak też i jako rynek handlowy wielu artykułów. Zamek królewski w Łomży jest ogromny. Dawniej zjeżdżali doń książęta mazowieccy, obecnie jest siedziba starosty grodowego. Ratusz i inne budynki urzędowe wzniesione wielkim sumptem, wśród nich kościół pod wezwaniem świętego…, który za pamięci ojców wystawił, nie szczędząc wielkich kosztów świętej pamięci mąż Jan Wojsław. Domy obywateli okazałe, poza tym wokół nie ma w ogóle murów obronnych i to stanowi jedyny brak w całokształcie wielkości miasta”. Słowa Święcickiego w całej rozciągłości potwierdzają więc nam kwitnący stan i znaczenie miasta, które równać się nie mogło na Mazowszu tylko z Warszawą i któremu do pełni świetności brakowało tylko kosztownych murów miejskich. Dodajmy, że wówczas na Mazowszu mury obronne posiadały tylko trzy miasta: Warszawa, Płock i Pułtusk.
***

Radosław Lolo, Łomża w okresie nowożytnym 1418-1795