Jezuici otworzyli pierwszą szkołę średnią w Łomży. W latach 1638-1642 doradcą rektora i dyrektorem szkoły był św. Andrzej Bobola.
***
Obecność jezuitów na Mazowszu spotkała się z bardzo przychylnym przyjęciem ze strony miejscowej szlachty. Zasadniczym celem wychowawczym, jaki stawiali sobie jezuiccy pedagodzy, było doprowadzenie człowieka do jego celu ostatecznego – zbawienia, poprzez życie moralne zgodne z sumieniem i wiarą. Jezuita miał kształtować w wychowankach takie cnoty jak: pobożność, posłuszeństwo, pilność, skromność i poprawność zachowania. Pomocą dla wychowawców i ich podopiecznych były liczne opracowania, które starały się podać wzór idealnego wychowanka oraz drogę do osiągnięcia ideału. W tym samym czasie 5 września 1614 roku jezuici otworzyli kolegium w Łomży, które nieprzerwanie prowadziło swoją działalność do 1773 roku. Popularność jezuitów i prowadzonej przez nich działalności sprawiło że dość szybko powstało na Mazowszu kilka prowadzonych przez nich misji. Intensywnie prowadzoną działalność jezuitów na Mazowszu przerwała kasata zakonu w 1773 roku.
Dnia 1 września 1614 roku jezuita i rektor szkoły ks. Adam Kołożemski otworzył w Łomży pierwszą klasę zwaną potocznie „gramatykalną”. Według określenia Encyklopedii wiedzy o jezuitach była to najniższa klasa kolegium jezuickiego, zwana również „klasą Donata” (od nazwiska autora podręcznika gramatyki). Na tym etapie nauczano gramatyki łacińskiej. Uczniowie ćwiczyli się w formowaniu zdań, próbowali łatwych wypracowań pisemnych, czytali wybrane listy Cycerona lub Katona. Z kolei w 1616 roku uruchomiono w kolegium klasę tzw. „humanitatis”, nazywana także klasą poezji, przygotowywała do podjęcia studium wymowy w klasie retoryki. We wszystkich klasach prowadzono nauczanie religii opierając się na Katechizmie Piotra Kanizjusza. W klasie poezji podawano ponadto skrót dogmatyki katolickiej o charakterze apologetycznym, zwany często kontrowersjami. Życie szkoły normowały publikowane przez prowincjała i zatwierdzane przez generała zakonu Consuetudine sscholasticae. W sposób szczegółowy regulowały one zwyczaje związane z rozpoczęciem roku szkolnego, przeżywaniem niedziel i świąt, podawały sposób i czas rozpoczynania poszczególnych lekcji, mówiły o śpiewach w kaplicy i w szkole, odmawianych tam litaniach i odprawianych nabożeństwach. Dawały również wskazówki dotyczące sposobu utrwalania materiału, przeprowadzania dysput, deklamacji i dialogów, normowały sposób przeprowadzania egzaminów, a także wyznaczały czas wakacji i ferii świątecznych. W nauczaniu jezuici obrali tzw. drogę humanistyczną, która oprócz koronujących wykształcenie studiów filozoficznych i teologicznych, zakładała poznanie języków klasycznych: greki i łaciny oraz hebrajskiego. Humanizm cenił sobie bowiem słowo, którego ideału szukał u mistrzów retoryki antycznej. Religijny cel zadecydował o charakterze szkół jezuickich, w których wykładano, według scholastycznego schematu, artes, filozofię i teologię, nie prowadząc wykładów z prawa i medycyny. Przewidziano również wykłady z matematyki i nauk przyrodniczych w ramach kursu filozofii. Nauczano także historii jako tzw. eruditio. Teologia wykładana w kolegiach Towarzystwa opierała się na metodzie Franciszka Vittoria, profesora uniwersytetu w Salamance, oraz na przepisach Soboru Trydenckiego
***
Ks.Waldemar Graczyk, Jolanta M. Marszalska, Kościelne dzieje Łomży od XV do końca XVIII wieku
