W wyniku nowego podziału administracyjnego Królestwa Polskiego, Łomża została stolicą guberni łomżyńskiej, obejmującej 10 powiatów (kolneński, łomżyński, makowski, mazowiecki, ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i szczuczyński). Herbem miasta i całej guberni został statek z rozwiniętymi żaglami, tzw. berlinka.
***
Ustawą z dnia 19/31 grudnia 1866 roku wprowadzony został nowy podział administracyjny Królestwa Polskiego, mający na celu unifikacje ustroju Królestwa z Cesarstwem Rosyjskim. Tą samą Ustawą zwiększono liczbę guberni do 10. Utworzona wówczas gubernia łomżyńska obejmowała 10 powiatów: kolneński, łomżyński, makowski, mazowiecki, ostrołęcki, ostrowski, pułtuski i szczuczyński. Ten podział z niewielkimi korektami(w 1897 roku powiat pułtuski przeszedł do guberni warszawskiej, a w 1913 roku do guberni łomżyńskiej przyłączono powiat węgrowski).Fakt ten spowodował zmianę statusu Łomży i zdecydował w dużej mierze o kierunkach rozwoju miasta w następnym półwieczu. Na czele guberni stał gubernator, którego obowiązkiem było czuwanie nad porządkiem i bezpieczeństwem powierzonych jemu ziem oraz sprawne wykonywanie poleceń władz zwierzchnich. Do gubernatora jako władzy jednoosobowej należało rozstrzyganie spraw wymagających szybkiej decyzji. Jemu podlegał między innymi nadzór nad bezpieczeństwem guberni, strażą ziemską (policja). Kompetencje swoje realizował zarówno przez swoją kancelarię jak i rząd gubernialny. W powstałych w 1867 roku urzędach gubernialnych językiem urzędowym był język rosyjski (wcześniej polski, lub polsko-rosyjski).
Artykuł 15 wspomnianego ukazu carskiego z 19/31 grudnia 1866 roku ściśle precyzował, że do osobistych kompetencji gubernatora, bez udziału rządu gubernialnego, należą sprawy polityczne i sekretne, sprawy wymagające natychmiastowego działania, sprawy związane z nadzorem nad należytym funkcjonowaniem zarządów gminnych, kontrola guberni, pozwolenia na broń, sprawy paszportowe, sprawy osób pozostających pod nadzorem policji, nadzór nad duchowieństwem rzymskokatolickim, drukarniami i litografami.
Gubernator osobiście decydował o sprawach personalnych urzędników rządu gubernialnego i zarządów powiatowych, przedstawiał kandydatów na sędziów pokoju, zatwierdzał kandydatów wybranych do dozorów bożniczych, sprawował nadzór nad egzekwowaniem podatków i opłat, udzielał zezwoleń na przedstawienia teatralne, itp.
***
Danuta Bzura, Od zaborów do odzyskania niepodległości
