1410 Utworzenie pierwszej parafii na terenie obecnego miasta

W 1410 roku przy kościele Najświętszej Marii Panny i św. Rozesłańców, na miejscu zwanym Księżą lub Popową Górą, utworzono parafię, przeniesioną ze Starej Łomży. Kościół pełnił funkcję fary do 1525 roku.

***
Początki życia religijnego w Łomży łączone są powszechnie z wybudowanym na przełomie X i XI wieku kościołem pw. św. Wawrzyńca – który lokalna tradycja łączy z działalnością misyjną Brunona z Kwerfurtu. Pod koniec XIV wieku wzniesiono kościół pw. Najświętszej Maryi Panny oraz Rozesłania św. Apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja oraz Wawrzyńca i Katarzyny z fundacji biskupa płockiego Andrzeja z Radzymina. Przy tej świątyni biskup płocki Jakub z Korzkwi erygował w 1410 roku parafię. Funkcję świątyni parafialnej kościół pełnił do 1525 roku. Uposażenie kościoła parafialnego stanowiły trzy włóki ziemi. Erygowanie parafii w Łomży było częścią dużego planu rozbudowy sieci organizacyjnej diecezji płockiej w XIV i XV wieku
Reasumując ten aspekt rozważań należy podkreślić, iż parafia w Łomży erygowana w 1410 roku w północno-wschodnich terenach diecezji płockiej została włączona od 1443 roku do archidiakonatu pułtuskiego (wcześniej należała do archidiakonatu płockiego) i od 1444 roku stała się siedzibą dekanatu. Taki stan prawno-kościelny utrzyma się do końca I Rzeczypospolitej. Wraz z upadkiem Państwa polskiego będzie miała miejsca reorganizacja struktur kościelnych, która dotknie również i Łomży.
Wspólnota wiernych aby mogła czcić Boga potrzebuje miejsca na zgromadzenia. Stąd też do obowiązków każdego biskupa należy troska o rozwój miejsc i budowli świętych na terenie diecezji. Pierwotna świątynia parafialna w Łomży pw. św. Wawrzyńca została wzniesiona z fundacji biskupa płockiego Andrzeja z Radzymina. Jej forma zapewne nie odbiegała od innych współczesnych i późniejszych obiektów, dla których wzory czerpano najczęściej z XIII i XIV-wiecznej architektury Wielkopolski, ziemi chełmińskiej i Mazur. Ponadto XIV i XV- wieczna architektura gotycka Mazowsza pozostawała również pod wpływem budownictwa krzyżackiego. Powstała budowla była nierozdzielnie związana z duszpasterską troską o właściwy rozwój kultu religijnego w parafii. Dokumentem wystawionym przez biskupa Jakuba z Korzkwi dnia 3 lutego 1410 roku została erygowana przy kościele parafia do której włączono następujące miejscowości: Łomża, Giełczyn, Jednaczewo, Konarzyce, Łomżyca, Podgórze, Siemień, Stara Łomża i Kuliski. Pierwszym proboszczem nowo utworzonej parafii był prawdopodobnie Paweł. Zgodnie ze zwyczajem i ówczesnym prawem kanonicznym przywilej prezenty na dane beneficjum parafialne miał fundator i jego prawni następcy. Instalacji kanonicznej dokonywał biskup. Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny oraz Rozesłania św. Apostołów Piotra, Pawła i Andrzeja oraz Wawrzyńca i Katarzyny pełnił funkcję kościoła parafialnego do 1525 roku.
***

Ks. Waldemar Graczyk, Jolanta M. Marszalska, Kościelne dzieje Łomży od XV do końca XVIII wieku